Гануля вяжа панчоху. Прыходзіць у госці кватарант Янка Здольнік. Гануля
расказвае, што сын застаўся без працы, але хоча справіць імяніны. Янка
раіць сыну «падвучыцца боты шыць» ці ехаць у вёску, «дзе столькі
некранутага поля ляжыць». Гануля тлумачыць, што яе Мікіта надта
далікатны, не цягне яго ні да «чорнай работы, ні да зямлі». Баіцца, каб
на старасці ёй зноў не давялося людзям бялізну мыць.
(Час каля купалля. Поўдня. Хата Зябліка. Марыля — хворая: то сядзіць, то
ляжыць на ложку. Данілка на зямлі скрыпку майструе. Старац сядзіць на
лаве).
Марыля скардзіцца Старцу на хваробу, на гаспадара,
які,-судзячыся з дваром, змарнаваў усю гаспадарку і нічога не дабіўся.
Баіцца, каб чаго з мужам не здарылася, бо «учарнеў, асунуўся... як сам
не свой».
Якім і Паўлінка раяцца, што рабіць, каб бацькі дзяўчыны далі дазвол на
шлюб. Стары Крыніцкі не любіць настаўніка і не жадае мець зяця з
мужыкоў. Якім прапаноўвае ўцячы і абвянчацца цішком: «Бацькі спачатку
пазлуюць,
Паэма «Безназоўнае» (1924) несюжэтная,
лірычная. У ёй з'явы рэчаіснасці перадаюцца сродкамі лірыкі, праз
метафарычныя і сімвалічныя вобразы. Паэма выявіла новае ў творчасці
Купалы, звязанае з рэвалюцыйнымі пераўтварэннямі і адначасова з'явілася
працягам ранейшага.
Ноччу над калыскай дзіцяці спяваюць Жыццё, Доля,
Бяда, Голад і Холад. Жыццё дае яму пад уладу «як ёсць усё чыста на
свеце». Доля абяцае напяваць чалавеку «аб радасці, славе, багацці», але
яна ўцячэ ад яго. Бяда ж будзе з ім заўжды («I так ён зжывецца са мной,
што стану яго я душой»). Голад и Холад збіраюцца «хадзіць за ім парай,
наводзіць балесці і хмары». Жыццё, Доля, Бяда, Голад і Холад даюць імя
дзіцяці — Мужык.
У пачатку твора апісваецца старажытны курган. З ім звязана наступнае паданне.
Шмат
гадоў назад «на гары на крутой» стаяў «белы хорам», у якім жыў князь
«недаступны і грозны». Ён «спуску і ласкі не знаў непакорам».
Аднойчы
была ў князя вялікая бяседа. На вяселле князевай дачкі з'ехалася шмат
знатных гасцей. На трэці дзень «князь прыдумаў адну для дружыны
пацеху-забаву», загадаў паклікаць старога гусляра.
Янку Купалу называюць паэтам-прарокам. Гэта значыць, што ён не толькі
асэнсоўваў лес народа, яго гісторыю і сучаснасць, але і паказваў шлях да
будучыні, вёў за сабой, ствараў нацыю.